Groundhog Day Film Eleştirisi: Zamansız ve Her zaman

İçine koyacak bir şeyiniz varsa, bir günün bin cebi vardır. - Friedrich Nietzsche

Film evrenin klasikleri arasındaki yerini her geçen gün sağlamlaştıran Groundhog Day, bir günün içinde sıkışmış Phill ve bu zamansal kurgunun yarattığı çeşitli duyguları anlatırken, adeta zamansız bir evren kurgular. Hem izleyici hem de eleştirmenlerin favorileri arasına giren film kurgusunun işlediği tema gibi zamansız bir yapıt olmayı başarır. Ancak filmin zamanla olan ilişkisi yalnızca kalıcılığı ve temasının basitçe görünümü değildir. Bu başyaptın eleştirisinde filmin aslında zamana dair birçok açıyı ele alışını ve filmin derinlerindeki zaman felsefesinden bahsedeceğim. Saat 6.00'ı göstermeden başlayalım.

Yarınlar Yokmuş Gibi Yaşamak

Filmin bana göre en etkileyici kısımlarından biri Phill'in yarının yokluğuna ve bir sonraki günün anlamsızlığına dayanarak hayatı aklına estiği gibi yaşadığı kısımdı. Elbet her insan zaman zaman, kimisiyse her zaman hayatını akış içinde ve keyfince yaşamak ister ancak her fırsatta önümüzde iki gardiyan, ayaklarımızda iki pranga belirir: dün ve yarın. Phill içinse ne bir geçmiş ne de bir gelecek vardır, onun için tek zaman şimdidir. Film bu sahnelerde her ne kadar bir ümit ışığı tutsa, yarının önemsizliğinin insanı özgürleştirdiğini anlatsa da hiçbirimizin Phill gibi bir kurgu dünyasında yaşamadığımız da bir gerçek. Herbirimizin bir geleceği ve filmdeki durumun aksine gemişe karıştığında unutulmayacak bir zaman akışı var. Bu şekilde film, zamana karşı direnişin ve zamanın kollarından ikisi olan geçmiş ve geleceği reddedişin ancak hayatın anlamsızlığının kabullenişi ile mümkün olabileceğini izleyicinin kulaklarına fısıldar.

Hep Aynı Yarını Yaşamak

Groundhog Day her ne kadar kurgusal bir senaryoya sahip olsa da filmin hikayesini kurgu yapan tek unsur belki de saatler ve takvimler. Sonuçta filmi saatsiz ve takvimsiz bir halde hayal ettiğimizde ve hatta takvimin normal bir şekilde ilerlediğini hayal ettiğimizde film yalnızca varoluşsal sancılar içinde kendine bir çıkış yolu arayan bir adamı işliyor. Bizler ne kadar her gün aynı güne uyanmasak da her gün atnı yarına uyanıyoruz yani zaman geçiyor ancak biz kendimizi, hızla ilerleyen zaman treninin içinde penceresiz bir odaya hapsediyoruz. Ta ki odanın kapısını açana zamanın aktığını görene kadar. Filme dönecek olursak ta ki Phill hayatta şimdide yaşamayı öğrenene ve zamanın değerini, akışını fark edene kadar. Bu yönüyle film bizleri zamanın akışında sürüklenen figürler olarak göstermesinin ötesinde aslında insanlığa zamana direnmektense onu kabullenerek kendine ve şimdiki benliğine odaklanmasını söyleyerek felsefi bir ışık tutuyor.

Yarının Ayrıcalığı

Groundhog Day birçok izleyen gibi bende de farklı duygular uyandıran bir yapımdı. Bir andan bugüne umutla bakarken bir andan da Phill ile empati kurdukça Phill'in çaresizliğini fark ettim. Kim bilir en bıkkın anlarında farklı bir günü ne kadar arzulardı? Kim bilir bir günlük döngüsünü biraz daha uzatmak için neler verirdi? Phill'in bu durumu; dikkatleri aslında gözümüzün önünde, bir gün uzağımzdaki ancak öneminin farkına varamadığımız birşeye yöneltiyor: yarına. Rita'yi hergün tekrar kaybeden, yaptıkları hergün tekrar unutulan Phill için önemsizleşen gelecek ve geçmiş en sonunda şimdisini de önemsizleştirerek onu zamandan bütünyle koparıyor. Phill ise bu bunalımdan çıkmayı ironik bir şekilde bunalımının sebebi olan değersiz zaman algısının yerine zamanını hiç olmadığı kadar anlamlı ve değerli geçirdiği bir felsefe ile değiştirerek başarıyor. Bu felsefesi Phill için döngüsünü sonlandıran durum oluyor. Hergün benzer bir döngüde sıkışan bizler içinse bu bunalımdan çıkmak belki de sandığımızdan daha kolay. Sonuçta Phill'in bir yarını olmasa da bizim her zaman çabalarımızın karşılığını görebileceğimiz bir yarın olacak bu yarın bize motivasyon verecek; yarın bizim bir ayrıcalığımız olacaktır.

Zamansız ve Her Zaman

Bu noktaya kadar yazdıklarımda bazen övdüm yarını, bazense eleştirdim; bazı noktalarıyla değerli gösrdüm zamanı, bazı noktlarıyla bunaltıcı. Filmin istediği tam olarak bu: izleyenin zaman hakkındaki görüşlerini bir o tarafa bir bu tarafa yönlendirerek zihindeki zaman algısını yıkmak. Filmi bitirdiğimde zaman artık anlamsız göründü bana. Belki bir gün içinde sıkışmıştım, belki de yarınlar içinde kaybolmuştum ama artık hiçbirinin bütün bir anlamı kalmamıştı çünkü bugünler dün, yarınlar bugün belki de dünler yarın, yarınlar bugün olabilirdi. Film zaman algısı ile öylesine oynuyordu ki insan sonunda etrafındaki tüm zaman sınırlarından kurtuluyor, başka bir deyişle "zamansız" oluyor; artık ne yarından korkuyor, ne bugüne sinirleniyor, ne de dünden utanıyor; yalnızca "var oluyor."

İzleyici ile birlikte zamana karşı olan bakış açısı değişen Phill'in filmin sonunda kendini adeta zamanın akışına bırakıyor ve hergün yaşadığı günü, yeni bir güne uyanmanın heyecanıyla son bir kez daha tüm potansiyeli ile yaşıyor ve bu noktada film en son mesajını izleyiciye iletiyor. Hayat takvimde işaretlenmiş birkaç kare, kurulmuş alarmlar, defterde yazan tarihler, özenle seçilmiş ayrıcalıklı günler demek değildir. Hayat tüm sıradanlığı ve sıradanlığında gizli minik heyecanlarıyla hafif bir esinti, uzun soluklu bir maratondur. Ancak esintiye kapılabilenler, maratona ayak uyduranlar bu heyecanları fark edecek aksi takdirde takvimde bir kareye, defterlerinin çizgileri arasına, Phill gibi aynı güne sıkışıp kalacaktır. Bu nedenle hayatı tam olarak deneyimlemek isteyen biri her zamanın insanı olmalı, hayatın hafif esintisi ile ahenk içinde yürümeyi başarmalıdır. Ancak bu şekilde pencerenin dışındaki karlı manzarayı, saat 6.01'in keyfini fark edilebilir.

Zaman Dışı Şeyler

Groundhog Day'i bu film yorumunda "zaman" teması hakkındaki eleştiri ve mesajları üzerinden incelemiş olsam da sinematik açıdan bu derecede başarılı bir eserden bütüncül olarak da bahsetmeden geçemezdim. Ve bunlardan ilki elbette;

Oyunculuk

Günümüz sinemasında beliren birbirinden başarısız oyunculuk denemelerini görmezden gelirsek dahi oyunculuk sektörünün yüzleştiği büyük bir sorun var. Birçok başarılı oyuncu sahenyi bir yetenek yarışması olarak görüyor ve filmleri daha prestijli bir filme geçmek için bir kendini kanıtlama sahnesi olarak kullanıyor ki bu daha prestijli filmlerin değeri de onlar için öncekinden farksız oluyor. Oysa ki Groundhog Day'de yer alan oyuncuların her biri hikayeyi seyirciye olabildiğince başarılı bir şekilde aktarmak için çabalıyor ve bu günümüzde oyuncuların örnek alması gereken bir özellik.

Komedi

Groundhog Day komedinin filmleri limitleyen değil özgürleştiren bir öge olduğunu gösteren başarılı yapıtlardan. Birçok komedi filmi seyiriciyi güldürebilmek uğruna oyuncuktan, senrayodan ve bir filmi film yapan her ögeden vazgeçmeyi göze alıyor. Groundhog Day ise komediyi mesajlarını daha etkili aktarmak ve filmin akıclığını arttırmak için kullanıyor. Bu yönüyle film komedi filmi sektörü için de öncü bir konumda yer alıyor.

Groundhog Day hakkında daha birçok şey yazılabilir, bu efsanevi filme pek çok açıdan daha yaklaşılınabilir. Ancak dediğim üzere bu yazıyı saat 6.00 olmadan ve tekrar aynı güne başlamdan önce bitirmemiz gerekiyor. Umarız ki bu yazımız hem efsanevi film Groundhog Day'e bakış açınızı genişletir hem de eleştiri konusu olan zaman algısmıza bir sorgulama niteliği taşır. Ve işte bir blog tahimini: Bugün günlerden Gorundhog Day. Sıcak, güzel ve eğlenceli bir hava var, kesinlikle güzel bir yazı olacak. - Phil (ve mango Alphonso.)

Groundhog Day ile zaman döngüsünü kırdıysanız izleyebileceğiniz filmler:

Palm Springs (2020)

Truman Show (1998)

50 First Dates (2004)